توسط : در حالی که بیش از ۴۸۰ روز از وعده‌های انتخاباتی مسعود پزشکیان برای رفع فیلترینگ می‌گذارد، کاربران اینترنت در ایران همچنان با محدودیت‌های گسترده‌ای روبرو هستند. دولت چهاردهم که با شعار آزادی اینترنت و مقابله با فیلترشکن‌ها به قدرت رسید، اکنون درگیر چالش‌های سیاسی و امنیتی شده و وفاق با نهادهای قدرتمند را بر رفع محدودیت‌های اینترنتی ترجیح می‌دهد. در این گزارش تک نیوز، به بررسی وضعیت فعلی فیلترینگ شبکه‌های اجتماعی، نقش شورای عالی فضای مجازی و موانع پیش روی دولت می‌پردازیم تا روشن شود چرا وعده رفع فیلترینگ هنوز به واقعیت نپیوسته است.
۴۸۰ روز انتظار: از وعده‌های پزشکیان تا بن‌بست سیاسی
مسعود پزشکیان در کارزار انتخاباتی خود قول داد: «تضمین می‌دهم که تمام قد در برابر گشت‌های ارشاد، فیلترینگ و فشارهای بیرونی بایستیم.» این توییت که حدود ۴۸۰ روز پیش منتشر شد، امیدهایی برای آزادی دسترسی به پلتفرم‌های خارجی مانند اینستاگرام، تلگرام و یوتیوب ایجاد کرد. اما شرایط فعلی کشور، از جمله تنش‌های امنیتی و سیاسی، فرصت پیگیری این وعده را از دولت گرفته است.
در ابتدای دولت، اقدامات نمادینی مانند رفع فیلتر واتس‌اپ و گوگل‌پلی انجام شد، اما این تغییرات جزئی، تنها بخش کوچکی از مطالبات کاربران را پوشش داد. بر اساس گزارش‌های اخیر، فیلترینگ سالانه بیش از ۲۰ هزار میلیارد تومان هزینه به اقتصاد ایران تحمیل می‌کند و استفاده از فیلترشکن‌ها را به یک ضرورت تبدیل کرده است. کارشناسان تأکید دارند که این محدودیت‌ها نه تنها به کسب‌وکارهای آنلاین آسیب می‌زند، بلکه مانع توسعه اقتصاد دیجیتال می‌شود.
تناقض در کابینه: از خوش‌بینی تا ابهام
اعضای کابینه پزشکیان در مورد رفع فیلترینگ اظهارنظرهای متناقضی داشته‌اند که نشان‌دهنده اختلافات داخلی است:
- محمدجعفر قائم‌پناه، معاون اجرایی رئیس‌جمهور، در مصاحبه‌ای کوتاه اعلام کرد که به احتمال ۹۰ درصد، همه پلتفرم‌ها رفع فیلتر می‌شوند. این اظهارات خوش‌بینانه، تنها چند ساعت بعد توسط ستار هاشمی، وزیر ارتباطات، تکذیب شد. هاشمی تأکید کرد: «تصمیم‌گیری در خصوص رفع فیلترینگ به شورای عالی فضای مجازی برمی‌گردد و نقطه‌نظرات اعضا متفاوت است.»
- فاطمه مهاجرانی، سخنگوی دولت، در اظهارات اخیر خود تقصیر تأخیر را به گردن عوامل خارجی مانند اسرائیل انداخت و گفت: «اگر تجاوزی رخ نمی‌داد، فیلترینگ زودتر رفع می‌شد.» او همچنین دو بار (در آذر ۱۴۰۳ و شهریور ۱۴۰۴) تکرار کرد: «رئیس‌جمهور اختیار رفع فیلترینگ را دارد، اما وفاق مهم‌تر از دستور مستقیم است.» این رویکرد، اولویت‌بندی دولت را نشان می‌دهد: حفظ انسجام سیاسی بر مطالبات عمومی.
این تناقض‌ها، اعتماد عمومی را کاهش داده و کاربران را به سمت استفاده بیشتر از VPNها سوق داده است. گزارش‌ها حاکی از آن است که فیلترشکن‌ها نه تنها هزینه‌های اقتصادی را افزایش می‌دهند، بلکه امنیت سایبری را نیز تهدید می‌کنند.
مصوبه ۳۲ بندی شورای عالی فضای مجازی: گام به عقب یا پیشرفت تدریجی؟
در دی‌ماه ۱۴۰۳، شورای عالی فضای مجازی مصوبه‌ای ۳۲ بندی و ظاهراً محرمانه تصویب کرد که متن رسمی آن هرگز منتشر نشد. بر اساس گزارش خبرگزاری مهر، این مصوبه شامل ۱۰ سیاست و ۳۰ گام اجرایی است که اجرای آن‌ها ۱۴ ماه طول می‌کشد. اگرچه این مصوبه منجر به رفع فیلتر واتس‌اپ و گوگل‌پلی شد، اما بندهای دیگر بر اینترنت طبقاتی، تشدید برخورد با فیلترشکن‌ها و حمایت انحصاری از پیام‌رسان‌های داخلی تمرکز دارند.
محمد سرافراز، عضو شورا، در گفت‌وگویی فاش کرد که کمیته‌ای امنیتی-قضایی-نظامی (شامل وزیر اطلاعات، نماینده سپاه، نماینده دادستانی و وزیر ارتباطات) برای اجرای این مصوبه تشکیل شده است. تصمیم‌گیری با رأی ۴ از ۵ عضو انجام می‌شود که نشان‌دهنده غلبه رویکرد امنیتی بر آزادی دیجیتال است. منتقدان معتقدند این مصوبه، به جای باز کردن درهای اینترنت، قفل‌های جدیدی بر آن می‌بندد و رفع فیلترینگ کامل را به تعویق می‌اندازد.
جدول خلاصه مصوبه ۳۲ بندی
| بخش مصوبه | جزئیات کلیدی | تأثیر بر کاربران |
|---|---|---|
| رفع فیلتر جزئی | واتس‌اپ و گوگل‌پلی | دسترسی محدود بهبود یافت |
| اینترنت طبقاتی | تمایز دسترسی بر اساس اقشار | افزایش نابرابری دیجیتال |
| برخورد با VPN | تشدید نظارت و جریمه | افزایش هزینه‌های امنیتی |
| حمایت داخلی | انحصار برای پیام‌رسان‌های ایرانی | کاهش رقابت و نوآوری |
این مصوبه، بخشی از تلاش‌های مرکز ملی فضای مجازی برای تنظیم حریم خصوصی کاربران و مقابله با تهدیدات سایبری است، اما منتقدان آن را عکس‌العمل به وعده‌های انتخاباتی می‌دانند.
وفاق یا تسلیم؟ چرا دولت وعده را قربانی می‌کند؟
دولت پزشکیان از ابتدا وفاق را به عنوان اصل کلیدی سیاست‌گذاری انتخاب کرد. مهاجرانی در آذر ۱۴۰۳ گفت: «می‌خواهیم وفاق کنیم نه دستور بدهیم.» این رویکرد، در حالی که برای پایداری سیاسی مفید است، مطالبات مردمی مانند رفع فیلترینگ را به حاشیه رانده. غلامحسین کرباسچی، فعال سیاسی، تأکید کرد: «پزشکیان با وعده رفع فیلترینگ رأی گرفت؛ وفاق نمی‌تواند قربانی مردم شود.»
در جلسه اخیر شورای عالی، پزشکیان اعلام کرد: «برای رفع فیلترینگ، به وفاق بین سران قوا نیاز داریم.» اما منتقدان می‌پرسند: آیا وفاق با مخالفان فیلترینگ، به معنای چشم‌پوشی از حقوق شهروندان است؟ گزارش‌ها نشان می‌دهد که بیش از ۷۰ درصد کاربران ایرانی از فیلترینگ ناراضی هستند و خواستار دسترسی آزاد به شبکه‌های اجتماعی می‌باشند.
تأثیر بر کاربران و اقتصاد: هزینه‌های پنهان فیلترینگ
- کاربران عادی: وابستگی به فیلترشکن‌ها امنیت داده‌ها را کاهش می‌دهد و سرعت اینترنت را کند می‌کند.
- کسب‌وکارها: فیلترینگ مانع صادرات دیجیتال و جذب سرمایه‌گذاری می‌شود. طبق برآوردها، رفع کامل آن می‌تواند رشد GDP را تا ۲ درصد افزایش دهد.
- توصیه‌ها: استفاده از پروکسی‌های امن و حمایت از کمپین‌های مردمی برای فشار بر دولت.
سؤالات متداول درباره وضعیت رفع فیلترینگ ۱۴۰۴
آیا پزشکیان قدرت صدور دستور مستقیم دارد؟
بله، به عنوان رئیس شورای عالی فضای مجازی، اما دولت وفاق را اولویت می‌دهد.
مصوبه ۳۲ بندی چه تأثیری دارد؟ رفع جزئی (مانند واتس‌اپ) اما تشدید محدودیت‌ها در بلندمدت.
زمان اجرای کامل چقدر است؟ حداقل ۱۴ ماه، طبق مصوبه دی‌ماه ۱۴۰۳.
چرا تأخیر رخ داده؟ اولویت‌های امنیتی و سیاسی بر مطالبات دیجیتال.
رفع فیلترینگ نه تنها یک مسئله فنی، بلکه نمادی از آزادی بیان در ایران است. دولت پزشکیان باید بین وفاق سیاسی و وفای به وعده‌ها تعادل برقرار کند. برای اخبار بیشتر در حوزه فناوری ایران، با تک نیوز همراه باشید.
